Η μονή ΤΑΩ, ή «μονή Παντοκράτορα ΤΑΩ» όπως έχει πλέον ονομαστεί, σε μια προσπάθεια ίσως να απαλειφθεί και να ξεχαστεί το δεύτερο συνθετικό του ονόματος, βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του Πεντελικού όρους και απέχει περί τα 30 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Η αρχιτεκτονική του πανύψηλου ναού της είναι εμφανώς διαφορετική από την καθιερωμένη αρχιτεκτονική των ελληνικών μοναστηριακών προτύπων, με αποτέλεσμα ο ναός αυτός να διαφέρει εντελώς στην όψη απ' όλους τους υπόλοιπους ελληνοχριστιανικούς ναούς. Ο δε παρακείμενος, ανάλογης αρχιτεκτονικής πύργος τονίζει την ιδιαιτερότητα της αρχιτεκτονικής αυτής, που χαρακτηρίζει την, πρώτης οικοδόμησης προ του 10ου αιώνα μ.Χ., μονή
Ας δούμε, όμως, ένα σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο "Ιερά Μονή Παντοκράτορος ΤΑΩ", έκδοσης της σημερινής κοινοβιακής μονής.
Η αρχιτεκτονική του χώρου είναι μάρτυς της ιστορικής συνέχειας και των περιπετειών της Μονής, δεδομένου ότι κατά την γνώμην των ειδικών, συνυπάρχουν εις αυτόν βυζαντινά, φραγκικά, ισλαμικά και ιβηρικά στοιχεία.
Ο κυρίως ναός ευρίσκεται κάτω από τον κεντρικόν μεγάλον τρούλλον, ο οποίος στηρίζεται εις εξ στηρίγματα, πράγμα το οποίον δίδει εις τον Ναόν ένα ιδιότυπο χαρακτήρα, ήτοι ναού έχοντος εξαγωνικόν τρούλλον. Η χρησιμοποίησις της στηρίξεως του τρούλλου εις εξ στηρίγματα είναι μοναδική εν Ελλάδι, αντιθέτως χρησιμοποιείται, όπως απέδειξεν οStrzygowski, εις άλλας χώρας, ήτοι εις την Αρμενίαν και την Γεωργίαν ήδη από των αρχών της 2ας χιλιετίας.
Παρόμοιος εξαγωνικός ναός ήτο ο κατεστραμμένος σήμερον Ναός της Αψιθιώτισσης εις την Κύπρον. Από το στοιχείον τούτο συνήγετο ότι ο Ναός εκτίσθη τον 11ον ή τον 12ον αιώνα υπό του Νικ. Καματερού, του οποίου μάλιστα ως ανεγράφη, σώζεται η κτιτορική επιγραφή. Παρά ταύτα δεν φαίνεται πιθανή αυτή η εκδοχή, αντιθέτως πρέπει να γίνει δεκτόν ότι ο υπάρχων Ναός δεν είναι μεν ο αρχικός, αλλ' ότι η εκ νέου ανοικοδόμησις του Ναού ηκολούθησε το αρχικόν σχέδιον. Θα προστεθή ότι έχει υποστηριχθεί και άλλη άποψις κατά την οποίαν ο Ναός έχει άλλας επιδράσεις.
(1) Α. Κ. Ορλάνδου, Ευρετήριον... ένθ' ανωτ., 184.
(2) Γεωργίου Α. Σωτηρίου, Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία, τ. Α', Αθήναι 1942, 431. Επίσης: Eustathios Stikas, L' Eglise Byzantine de Christianou en Triphylie (Peloponnese et les autres edifices du meme type), Paris 1951, 45.
Η ανοικοδόμηση της μονής, που ξεκίνησε το 1963, έπειτα από τρεις αιώνες ερήμωσης, επέφερε αλλαγές και νέα κτίσματα στο χώρο.
Παρά, ωστόσο, τις όποιες προσπάθειες για αρχιτεκτονική συμβατότητα, τα νέα αυτά κτίσματα αναδεικνύουν τελικά τις αντιθέσεις σε σχέση με το αρχικό ύφος των παλαιότερων κτισμάτων και του χώρου.
Φωτογραφίες της ερειπωμένης μονής ΤΑΩ, τραβηγμένες το 1934 και 1935 από την Αμερικανίδα αρχαιολόγο Dorothy
Burr Thompson και καταχωρημένες στο αρχείο της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών της Αθήνας.
Η ιστορία της μονής παραμένει χαμένη στην αχλύ του χρόνου, με τα στοιχεία που διαθέτουμε για τα περισσότερα από χίλια χρόνια ύπαρξης της να κρίνονται ισχνά και αβέβαια. Ας δούμε άλλο ένα απόσπασμα από το βιβλίο "Ιερά Μονή Παντοκράτορος ΤΑΩ" :
Η ιερά Μονή πιστεύεται ότι εκτίσθη προ του 10ου αι., ο οποίος χαρακτηρίζεται δια την άνθησιν του μοναχισμού εις ολόκληρον τον ελληνικόν χωρον, συνδεδεμένου τόσον μαζί του, αφού ηκολούθησε σχεδόν την ιστορίαν του τόπου. Κατά πάσαν πιθανότητα η ιερά Μονή ύστερα από διάστημα κάποιων ετών κατεστράφη. Η ιστορία δεν διέσωσε τηνεθνικότητα του καταστροφέως, αλλ' είναι γνωστόν ότι πριν από την πρώτην άλωσιν της ΚΠόλεως το ναυτικόν της βυζαντινής αυτοκρατορίας ήτο λίαν εξησθενημένον, ως εκ τούτου δεν ηδύνατο να εμποδίζει τους πειρατάς και να προστατεύη τας νήσους και τα μοναστικά κέντρα. Ο κίνδυνος εκ των πειρατών δεν ήτο μικρότερος του αντιστοίχου ο οποίος προήρχετο εκ των δυτικών χριστιανών. Γράφουν οι μελετηταί της περιόδου αυτής ότι πλην των Σαρακηνών, οι οποίοι επιτίθεντο μανιωδώς κατά των νήσων και των μοναστικών κέντρων, διάφοροι λαοί της Ευρώπης, όπως Ιταλοί, Ενετοί, Καταλανοί, Νορμανδοί και άλλοι έσπειραν επίσης τον τρόμον και την φρίκην. Είναι λοιπόν πρόβλημα ανοφείλη (!) η ιερά Μονή την πρώτην καταστροφήν της εις τους αλλοθρήσκους Σαρακηνούς, οι οποίοι ωδηγούντο από του μένους των κατά των χριστιανών ή εις τους χριστιανούς Νορμανδούς, οι οποίοι αντί να κινούνται εναντίον των αλλοθρήσκων Μωαμεθανών εύρισκον ευκολώτερον τρόπον δια τον πλουτισμόν των την καταλήστευσιν και υποδούλωσιν των ομοθρήσκων των, εν ονόματι του Χριστού, του οποίου το σύμβολον έφερον επί των ώμων.
(3). Είναι γνωστόν ότι πολλαί Μοναί εκτίσθησαν τότε, ιδία εις το Αγ. Όρος, όπως αι ιεραί μοναί της Μ. Λαύρας (963), του Βατοπεδίου (972), Φιλοθέου (990).
(4). Πβ. 'Απ. Ε. Βακαλοπούλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού τόμος Α', Θεσσαλονίκη 1961, 108-110. Έρας Λ. Βρανούση, Τα αγιολογικά κείμενα του οσίου Χριστοδούλου, ιδρυτού της εν Πάτμω μονής, Αθήναι 1966, 168 και έξ.
Το σίγουρο είναι ότι η μονή ΤΑΩ υπέστη τρεις ολοκληρωτικές καταστροφές στην ιστορία της. Η πρώτη περιγράφεται στο προηγούμενο απόσπασμα. Η δεύτερη τοποθετείται περί το 1465 μ.Χ. και αποδίδεται στους Τούρκους, οι οποίοι είχαν καταλάβει κατά το έτος εκείνο την Αθήνα («...Η κατάστασις αυτή συνεχίσθη μέχρι του 1465, οπότε οι Τούρκοι, αφού εξεδίωξαν τους Φράγκους έγιναν οι νέοι κυρίαρχοι της περιοχής, καταστρέψαντες όμως και την Μονήν...». Τίποτα περισσότερο δεν είναι γνωστό για τη δεύτερη αυτή καταστροφή. Και, αν για την πρώτη και τη δεύτερη επικρατεί όπως είδαμε αβεβαιότητα, οι απόψεις και οι εκδοχές για την τρίτη, που τοποθετείται το 1680, δημιουργούν ένα πραγματικό κομφούζιο. Μεταφέρουμε από το ίδιο πάντα βιβλίο:
Η ζωή της μονής επί ένα αιώνα ήτο κατά το μάλλον και ήττον ήρεμος. Από μίαν επιγραφήν, χαραγμένην εις το μαρμάρινον τοξωτόν υπέρθυρον της πύλης της εισόδου, ευρίσκομεν ότι κατά το 1648 έγιναν μερικαί επισκευαί εις την μονήν. Η συνέχεια όμως του βίου της είναι οδυνηρά, διότι εσφραγίσθει από τον θάνατον των μοναχών,οφειλόμενον ίσως εις τον υπηρέτην του μισοκάλου διαβόλου φθόνον. Τα γεγονότα εξιστορούνται εις τα απομνημονεύματα τού Κυρίλλου Δέγλερη, ηγουμένου προ τηςεπαναστάσεως της Μονής Πεντέλης, ο οποίος γράφει και τα εξης:
Καθ' ηv εποχήv οι πειραταί Αλγερίνοι ελεηλάτουν και ερήμωνον τα παράλια μέρη, είχον ελλιμενισθή μετά των κατέργων αύτων εις τηv Ραφίνα κατά τας ημέρας της Μεγάλης Εβδομάδος, τηv ημέραν δε της Αναστάσεως υπηρέτης τις της Μονής έχων έχθραν κατά των μοναχών, συνεννοηθείς μετά των πειρατών εισήγαγεν αύτους εν τη Moνή καθ' ηv ώραν οι μοναχοί εώρταζον τηv Ανάστασιν τουςοποίους κατέσφαξαν άπαντας, λεηλατήσαντες δε και ερημώσαντες τηv Μονήν ανεχώρησαν, εσώθη δε εις μόνος ιερεύς μεθ' ενός υποτακτικού, όστις είχεν υπάγει εις το μετόχι Χεροτσακούλι και έκαμενανάστασιν των κολλήγων, ο οποίος επιστρέφων το εσπέρας της Κυριακής εύρεν έξωθεν και μακρύτερα της Μονής δύο εκ των μοναχών φονευμένους, ανήλθε δε καί διενυκτέρευσεν εις το άνωθεν τηςΜονής όρος, την δε πρωίαν είδε τα κάτεργα αναχωρούντα εκτος Ραφίνος και κατελθών εν τη μονή εύρεν άπαντας τους μοναχούς φονευμένους, μετέβη δε εις την Μονήν Πεντέλης και παραλαβών μοναχούς επήγε και ενεταφίασε τους φονευμένους.
Ύστερα από το μαρτυρικόν τέλος η μονή έγινε μετόχι της Μονής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ούτω, γραφει ό Λαδάς, οι της Μονής Πεντέλης επωφελήθησαν και ανεγνωρίσθησαν, δια σιγγιλλίου του έτους 1692 του Πατριάρχου Κυρίλλου, επισήμως κάτοχοι μιας σταυροπηγιακης μονής, ενός μονυδρίου, πολλών έκκλησιδίων και μεγίστου τμήματος της Αττικής γης. Μετά ταύτα παρέμεινε έρημος και ακατοίκητος επί 283 έτη, κατά το διάστημα αύτό εικάζεται ότι μετετέθη και η ημερομηνία εορτής της μονής από της 6ης εις την 23ην Αυγούστου. Η εκ νέου λειτουργία της μονής, ύστερα από διάστημα τριών αιώνων, οφείλεται εις το ενδιαφέρον και την συμπαράστασιν του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου Β' (1963-1967), οπότε ωκοδομήθησαν μερικά κελλία και εγκατεστάθη εκεί το 1963 γυναικεία αδελφότης ένδεκα τότε μοναζουσών. Εν συνεxεία τη προτροπή του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου (1967-1974) και δαπάναις της Ιερας Μονής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πεντέλης, ηγουμενεύοντος του αειμνήστου αρχιμ. ΘεοκλήτουΦεφέ προστέθησαν νέες πτέρυγες οικημάτων, ήτοι άλλα κελλία, τράπεζα, παρεκκλήσιον του αγίου Παταπίου, εργαστήρια κλπ. Τον Απρίλιον δε του 1971 παρεχωρήθη δωρεάν υπό της μονής Πεντέλης μικρά έκτασις γης (Β. Δ/γμα 186 ΦΕΚ Α, 57, 18 Μαρτίου 1971) και η ιερά μονή κατέστη ανεξάρτητος.
Το εσωτερικό του Ναού στις μέρες μας.
5). Υποστηρίζεται η άποψις ότι υπήρχε διάστασις μεταξύ των μοναχών των δύο εν Πεντέλη μονών. Οι μοναχοί της σημερινής μονής της Πεντέλης υπερηφανεύοντο δια την πνευματικήν των υπεροχήν,ενω οι της του Παντοκράτορος δια τον πλούτον, εξ αιτίας δε ταύτης οι της Πεντέλης είχον επιθετικάς και κατακτητικάς διαθέσεις (Δημητρίου Γρ. Καμπούρογλου, Ιστορία...,230). Τα αυτά υποστηρίζονται και υπο του Γ. Σωτηρίου, όπως γράφει ό Λαδάς, (57), ο οποίος προσθέτει ότι πιθανώς την σφαγήν των μοναχών της μονής Παντοκράτορος υπό των Αλγερινών προεκάλεσαν οιμοναχοί της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
(6). Κατά τον Λαδάν η οικογένεια Δέγλερη εδυνάστευεν την Μονήν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, εις την οποίαν κληρονομικώ δικαιώματι κατά διαδοχήν εγίνοντο ηγούμενοι, αναπτύσσει δε οτι δενήσαν Αλγερινοί οι φονεύσαντες τους μοναχούς, αλλά Τούρκοι ή Τουρκαλβανοί με την συμμετοχήν μοναστηριακού τινός ατόμου. Γ.Γ. Λ α δ ά ς , ενθ' ανωτ., 57 . 'Αλλοι μελετηταί δέχονται την μαρτυρίαν τού ηγουμένου και ομιλουν περί Αλγερινών. Πβ. Eustathios Stikas, ενθ' ανωτ., 45-46.
(7). Δημητρίου Γρ. Καμπούρογλου, Ιστορία...,231.
(8). Γ.Γ . Λαδάς, ενθ' άνωτ., 60-61.
(9). 'Ο Λαδάς γράφει ότι τούτο έγινε από τους μοναχούς της Μονής της Πεντέλης, διά να προηγήται η εορτή της Μονής των. Γ.Γ. Λ α δ ά ς , ενθ' ανωτ., 61, πλην όμως νομίζομεν ότι δεν θα είχε νόημα ημεταφορά της εορτής, δεδομένου ότι η ιερά Μονή του Παντοκράτορος ήτο προσηρτημένη.
Μια ακόμα φωτογραφία της Αμερικανίδας αρχαιολόγου D. B. Thompson από το χώρο
της μονής ΤΑΩ, ημερομηνίας 07/07/1935. Σύμφωνα με την περιγραφή, αποτύπωνε ένα
πηγάδι υπό το άγρυπνο βλέμμα του λαξευμένου στην πέτρα πνεύματος-φύλακα του.
Σε ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε από την ΕΡΤ την πρωτοχρονιά του 2006 (σώζεται στο ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ, στη διεύθυνση: http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=56389&autostart=0 , εξιστορούνται τα γεγονότα της σφαγής των μοναχών και της καταστροφής της μονής το Πάσχα του 1680. Αναφέρεται ότι οι μοναχοί που θανατώθηκαν εκείνη την ημέρα ανέρχονταν σε 179, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει η μαρτυρία σύγχρονης μοναχής, σύμφωνα με την οποία οι πειρατές εισήλθαν στη μονή μέσω σήραγγας που συνέδεε τον κεντρικό ναό της με τη Ραφήνα (διαστήματα 02:35 - 03:37 και 05:34 - 06:17 στο ντοκιμαντέρ). Τη σήραγγα είχαν διανοίξει οι μοναχοί ως οδό έκτακτης διαφυγής, και η ύπαρξη της κρατούνταν μυστική, ενώ, σύμφωνα πάντα με τη μαρτυρία, η είσοδος κάτω από το ναό της μονής εντοπίστηκε σε πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες, με τον αυλό, έπειτα από τόσα χρόνια, να είναι πλέον φραγμένος από χώμα και πέτρες. Δεδομένου ότι η μονή ΤΑΩ απέχει από τη Ραφήνα περί τα 5,5 χιλιόμετρα, ένα τέτοιο μήκος σήραγγας κρίνεται υπερβολικό. Χωρίς να μπορεί να αποκλειστεί τίποτα, πιθανότερο είναι η σήραγγα να εκτεινόταν σε πολύ μικρότερη απόσταση, οδηγώντας σε κάποιο προφυλαγμένο σημείο έξω από τη μονή. Η πρακτική αυτή, εξάλλου, της διάνοιξης υπόγειων οδών διαφυγής, δεν ήταν κάτι το ασυνήθιστο για μονές του ελληνικού χώρου. Όπως πρόκειται να δούμε σε επόμενη ενότητα, και κάτω από τη μονή Πεντέλης διέρχεται μια σήραγγα, πολύ παλαιότερης όμως κατασκευής και διαφορετικής αρχικής χρήσης.
Στο ίδιο ντοκιμαντέρ, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πληροφορία ότι ο κυρίως ναός της μονής διέθετε οκτώ συνολικά Αγίες Τράπεζες (διάστημα 24:43 - 25:47). Όπως εξηγείται, πιστεύεται ότι η επιλογή αυτή αποσκοπούσε στο να είναι δυνατή η εκ περιτροπής τέλεση τρίωρων λειτουργιών σε κάθε μία από τις οκτώ αυτές Αγίες Τράπεζες, αφού οι κανόνες της Εκκλησίας απαγορεύουν την τέλεση λειτουργίας για δεύτερη φορά την ίδια μέρα στην ίδια Αγία Τράπεζα. Κατ' αυτόν τον τρόπο, η λειτουργία στη μονή ήταν αδιάλειπτη 24 ώρες το εικοσιτετράωρο (τρίωρες λειτουργίες επί οκτώ Αγίες Τράπεζες), και δεν έπαυε ποτέ, καθιστώντας τη μονή ΤΑΩ μια «Μονή των Ακοιμήτων». Ίσως ανάλογη να ήταν και η σκοπιμότητα διατήρησης δύο Αγίων Τραπεζών στα εκκλησίδια της σπηλιάς της Πεντέλης, που, όπως είδαμε, κτίστηκαν σε διαφορετικούς χρόνους και συστεγάστηκαν σε έναν ενιαίο χώρο. Αλλά, για τα εκκλησίδια αυτά θα μιλήσουμε εκτενέστερα σε επόμενη ενότητα.
Τα παραπάνω, προερχόμενα από το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ.
Σε υποσημείωση του αποπάσματος από το βιβλίο "Ιερά Μονή Παντοκράτορος ΤΑΩ" που παραθέσαμε προηγουμένως γίνεται αναφορά στην άποψη του βυζαντινολόγου και αρχαιοδίφη Γεωργίου Λαδά ότι οι πειρατές που κατέσφαξαν τους μοναχούς ήταν πιθανότατα τουρκικής, και όχι αλγερινής προέλευσης. Την άποψη αυτή υποστήριξε τελικά και ο Δ. Γρ. Καμπούρογλου, ανασκευάζοντας την αρχική θέση που είχε διατυπώσει στο "Ο Αναδρομάρης της Αττικής". Σε ένα άλλο βιβλίο του, με τίτλο "Ο Αναδρομάρης" - πρόκειται για διαφορετικό βιβλίο από το "Ο αναδρομάρης της Αττικής"), ο Καμπούρογλου αφηγείται τα περιστατικά της σφαγής των μοναχών, αναφέροντας και το θρύλο του πεύκου, που σύμφωνα με την παράδοση ακουγόταν να βογκά τις νύχτες έξω από τη μονή μετά τη σφαγή των μοναχών της. Αναφέρει, επίσης, και το ακόλουθο διαφωτιστικό περιστατικό, σχετικά με τον «μυστηριώδη» Θεοφάνη Καρύκη, διατελέσαντα ηγούμενο της μονής, ο οποίος έφτασε να ανακηρυχθεί οικουμενικός Πατριάρχης το 1597, και τις πιθανές διασυνδέσεις της μονής ΤΑΩ με το Ισλάμ και τον ισλαμικό μυστικισμό.
Η φωνή του Καρύκη
Ότι τα εξαιρετικά προτερήματα δεν ωφελούν πάντας τους προικισμένους με αυτά, είνε παλαιά αλήθεια. Ιδού ότι και ο Καρύκης εις την μελωδικήν κυρίως φωνήν του οφείλει την καταστροφή του. Ο Καρύκης ανήκεν εις επιφανή οικογένειαν των Αθηνών. (Καρύτσηδες, εξακολουθεί να τους λέγει ο 'Αγιος Γεώργιος, ακολουθών το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα). Εις και αυτός εκ των ανακαινιστών του επί του Πεντελικού Μοναστηρίου Ταώ και ικανά εφόδια έχων μαθήσεως, απεφάσισε να μονάση εν αυτώ. Εις τούτο τον ώθησε φαίνεται κυρίως η ποιητική του φύσις και η υπέροχος φωνή του. Ω! τι λέγουν οι τοπικοί θρύλοι δια την φωνήν αυτήν! Ήτο ισχυροτάτη και συγχρόνως γλυκητάτη. Η συνύπαρξις των προσόντων αυτών θεωρείται τόσο σπανία, όσο και η της ευφυίας μετά της αγαθότητος. Όταν έψαλεν, έτριζαν τα τζάμια του ναού, τα οποία, αν ήθελεν ημπορούσε και να ραγίση. Και όχι μόνον αυτό θέλουν οι θρύλοι, αλλ' ότι και τα αγρίμια του βουνού κατέβαιναν ν΄ ακούσουν την φωνήν του, αλλά και τα αηδόνια της ρεμματιάς εξελαρυγγιάζοντο απ' το πείσμα των, όταν ετραγουδούσε την νύκταν κάτω από τα πλατάνια, είναι δε γνωστόν, ότι τα αηδόνια δεν φοβούνται μιαν ωραίαν φωνήν, ενώ εις το γκάρισμα όνου φεύγουν ανεπιστρεπτί, σαν να λέγουν: «όπου ζουν γαϊδάροι, τι γυρεύομ' εμείς;» Η φήμη του Καρύκη υπερέβη τα τοπικά όρια, και τον ευρίσκομεν μετά τινά έτη πρωτοψάλτην της Μ. Εκκλησίας εις Κων/πολιν. Είναι αδύνατον εις την ζωήν του να μην κάμει κανείς ένα μέγα λάθος, και ο Καρύκης λοιπόν επείσθη από τους θαυμαστάς του ν΄ ανέβει τα μεσάνυκτα, με λαϊκά ρούχα, άγνωστος και μυστικά, εις ένα μιναρέ τζαμιού πλησίον των Ανακτόρων και να τραγουδήσει την προσευχήν του μουεζίνη. Τούτο και έγεινε και τα Ανάκτορα ανεστατώθησαν...
Σχετικά, πάντως, με την αντιπαλότητα των μοναχών της γειτονικής Μονής Πεντέλης προς τη μονή ΤΑΩ, αυτή δεν φαίνεται να προερχόταν από απλή αντιζηλία. Όσο για την προέλευση του ονόματος "ΤΑΩ" της μονής, ούτε εκεί έχει υπάρξει κάποια ταύτιση απόψεων, και η σύγχυση η οποία επικρατεί είναι ακόμα μεγαλύτερη. Επανερχόμαστε στο βιβλίο "Ιερά Μονή Παντοκράτορος ΤΑΩ" της μονής, απ' όπου παραθέτουμε το παρακάτω απόσπασμα:
Β' Επιγραφαί
Είναι γνωστόν ότι κατά το διάστημα των αιώνων πλείστα όσα ελληνικά ονόματα παρεφθάρησαν ή ήλλαξαν τελείως, είτε εκ του ότι απωλέσθη η αρχική ονομασία είτε διότιηλλοιώθη, ένεκα των ιστορικών τυχών του λαού και της γλώσσης. Πολλά έχουν γραφεί εν σχέσει προς την ονομασίαν της Μονής. Το πρόβλημα εστιάζεται εις το πώς μετεβλήθη - αν μετεβλήθη - το ταώ, το οποίον υπάρχει ως ονομασία της Μονής εις το σιγγίλιον του 1614, εις νταού, όπως έχει μέχρι σήμερον μείνει γνωστή. Υπάρχουν δύο σημαντικαί επιγραφαί σχετιζόμεναι αμέσως πρός την ιεράν Μονήν, εξ ων η μια αφoρά, κατά τους μελετητάς εις την ονομασίαν της, η δε άλλη εις την ανοικοδόμησίν της, εκ της μελέτης των οποίων χύνεται λίγο φως εις το πρόβλημα. Η πρώτη ευρίσκεται εις το υπέρθυρον της Μονής υπό την μορφήν του παρακάτω μονογράμματος.
Κατά τον Καμπούρογλου αυτό ήτο το σύμβολον της Μονής. Προσθέτει ότι παλαιότερον ενόμιζον ότι το μονόγραμμα εσήμαινεν ΤΑ-Ω, όντως όμως, κατ' αυτόν, το μεν Τ σημαίνει τό σταυρικόν πάθος και τον Ιησούν Χριστόν, το δε Ω παριστά Αυτόν ως Παντοκράτορα. Κατά ταύτα το μονόγραμμα σημαίνει ότι η Ι. Μονή είναι του Σωτήρος Χριστού του Παντοκράτορος. Μετά ταύτα συμπεραίνει ο Καμπούρογλου ότι εκ κακής αναγνώσεως υπό των ανακαινισάντων την Μονήν προήλθεν το όνομα ΤΑΩ, το οποίον και συμπεριελήφθη εις το σιγγίλλιον του 1614.
Η θέσις του Καμπούρογλου δεν έτυχε περαιτέρω αποδοχής. Ο Ορλάνδος εθεώρει ως πιθανωτάτην την εκδοχήν να υπήρξε ποτέ ο τόπος ένθα ανοικοδομήθη η Μονή, κτήμα μεγιστάνος τινός Ίβηρος, ο οποίος και να εβάπτισε τη περιοχήν εκ της ονομασίας της πατρίδος του ως χώρας των Ταώνων (!). Αργότερον, προσθέτει ο Ορλάνδος και μάλιστα κατάτους χρόνους της Φραγκοκρατίας το Ταώ θα μετεβλήθη εις Da-ho, Dahu, και απλώς, Hu, όπως απαντά εις την βούλλαν του Πάπα Ιννοκεντίου (αρχών 130υ αί.). Μεταγενεστέρως, συνεχίζει ο Ορλάνδος, αφού έφυγον οι Φράγκοι, οι μεν Έλληνες συμφώνως προς την παλαιάν ονομασίαν απεκάλουν την Μονήν ως Μονήν «της Ταώ», οι δε αλβανόφωνοι περίοικοι δια της προσφορωτέρας προς αυτούς εκφοράς Νταού. Παραπλησία είναι ως γνωστόν και η φθορά υπό των Τούρκων του ονόματος της Πόλεως.
Η δευτέρα επιγραφη συνδέεται προς την τελευταίαν ή την προτελευταίαν ανοικοδόμησιν του Ναου. Το μάρμαρον επί του οποίου υπάρχει η εν λόγω επιγραφή σήμερον είναι θραυσμένον εις δύο τεμάχια, αμφότερα δε έχουν χρησιμοποιηθή δια την ανέγερσιν του Ναου· εξ αυτών το εν ευρίσκεται εντός του Ναού (= τό α' τμημα),
το δ' άλλο εις το εξωτερικόν του (= τό β' τμημα).
Το 1894 ο ιδρυτής του Βυζαντινού Χριστιανικού Μουσείου Γεώργιος Λαμπάκης ανέγνωσε και εδημοσίευσε μεταγράψας την επιγραφήν ως εξής:
« ο κτίσ[α]ς τ[η]ν τ[οιαυ]τ[ην] Αμήν[;] + Νικ[ολα]ος ο Καματιρ[ός]; »
Ύστερα από μίαν οκταετίαν επανήλθε ο Λαμπάκης και ανέγνωσε την επιγραφήν ως εξής:
« + Νίκος [Νικ(ολα)ος]
ο Καματιρ[ός];
ο κτίσ(ας) τ(αύτην) Τ[αώ] Αμήν;»
Αργότερον το 1925 ο Σωτηρίου πρώτος αυτός, όπως γράφει ο Ορλάνδος, συνεδύασε τα τεμάχια εις εν, άνευ οιασδήποτε προσθήκης και τα ανέγνωσε ως μίαν επιγραφήν και μας έδωσε συγχρόνως τον κτίτορα της Ι. Μονής. Την ιδίαν ανάγνωσιν της επιγραφής εδημοσίευσε και ο Ορλάνδος μαζί με το πανομοιότυπον της επιγραφής ως εξής:
Νίκος ο Καμ(α)τιρ(ός) + ο κτίσ(ας) τ(ή)ν Τ(αώ) τ(αύτην) αμίν.
Ο κτίτωρ κατ' αυτόν ανήκε εις οικογένειαν έχουσαν σχέσιν προς τους Γεωργιανούς (Ίβηρας) εξ ου και η υπόθεσις περί των επιδράσεων εις την αρχιτεκτονικήν του ιερού Ναού.
(10). Δημητρίου Γρ. Καμπούρογλου,Ιστορία...,228.
(11). Α. Κ. Ορλάνδου, Ευρετήριον..., ενθ' ανωτ., 182.
(12). Γ.Γ. Λαδάς,ενθ' ανωτ.,30.
(13). Α. Κ. Ορλάνδου, Ευρετήριον..., ενθ' ανωτ., 185.
Το ένα τμήμα της κτιτορικής επιγραφής, όπως σώζεται σήμερα, εντοιχισμένο στο ναό της μονής.
Αρκετά από τα στοιχεία που παρατίθενται στο προηγούμενο απόσπασμα είναι πιθανό να ευσταθούν, όμως τα παγώνια στο υπέρθυρο του κεντρικού κτιρίου και στο τοιχίο του περίβολου της μονής αφηγούνται μια διαφορετική ιστορία σε σχέση με την προέλευση του ονόματος της. Γιατί «ταώς», στα αρχαία ελληνικά, σημαίνει παγώνι. Και το παγώνι έχει αποτελέσει διαδεδομένο σύμβολο παγκοσμίως, με ποικίλους, πολυσύνθετους και παράξενους μερικές φορές συμβολισμούς, τόσο στο χώρο της θρησκείας όσο και αλλού.
 |  |
Για τη μονή ΤΑΩ, υπάρχουν πολλά περισσότερα που θα μπορούσαν να γραφούν. Καθώς η ιστορία της φαίνεται να εμπλέκεται σε αρκετά ζητήματα γύρω από την Πεντέλη, θα τη συναντήσουμε ξανά, σε επόμενες ενότητες.
iranon
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου