Ο Ναός των Αιγυπτίων θεών βρίσκεται στη Νέα Μάκρη της Ανατολικής Αττικής, δίπλα στην παραλία και παράπλευρα στο μικρό έλος της Μπρεξίζας από όπου και παίρνει το όνομα του ο αρχαιολογικός χώρος. Τον χώρο είχε εντοπίσει πρώτος ο Γάλος πρόξενος στην Αθήνα Φωβέλ το 1792 αλλά τον είχε ταυτίσει λανθασμένα με τον Τύμβο τον Μαραθωνομάχων.
Οι ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο ξεκίνησαν όταν το 1968 κατά τις σκαφτικές εργασίες ανέγερσης ξενοδοχείου ανακαλύφθηκαν λείψανα μεγάλου Αιγυπτιακού ναού αφιερωμένου στην Ίσιδα (Ανδρέας Βαβρίτσας). Το 1980 ο αρχιτέκτων - αρχαιολόγος Γιάννης Τραυλός μελέτησε λεπτομερέστερα το μνημείο. Το 1988 η Ξένια Αραπογιάννη έφερε στο φως το Βαλάνειο. Από το 1999 και έκτοτε η αρχαιολόγος Ιφιγένεια Δεκουλακου πραγματοποιεί συστηματικές ανασκαφικές και αναστηλωτικές εργασίες στο χώρο και με την αρωγή του Δήμου της Νεας Μακρης. Ο Χώρος έχει ενταχθεί στο έργο ενοποίησης και ανάδειξης των αρχαιολογικών χώρων του Μαραθώνα του Ταμείου Διαχείρισης Πιστώσεων για την εκτέλεση των αρχαιολογικών χώρων του Υπουργείου Πολιτισμού.
Όπως φαίνεται από τα ευρήματα, το ιερό ιδρύθηκε πάνω σε ένα μικρό νησάκι του έλους που επικοινωνούσε με την ξηρά με διώρυγες (σήμερα ο χώρος είναι ενιαίος).Το σκηνικό με τα καλάμια και την απόληξη των νερών θυμίζει τον Νείλο τοποθετώντας έτσι το ιερό σε "αυθεντικά" αιγυπτιακό περιβάλλον. Το ιερό ιδρύθηκε το 2ο μχ αιώνα, πιθανότατα από τον Ηρώδη τον Αττικό (103-179μχ), μια από της πληθωρικότερες και πλουσιότερες προσωπικότητες της εποχής του (ρωμαίος συγκλητικός, δάσκαλος της ρητορικής, ευεργέτης πολλών ελληνικών πόλεων), ο όποιος καταγόταν από τον Μαραθώνα και διατηρούσε διάσημη έπαυλη στην περιοχή.
Λατρεία της Ίσιδας
Ο Όσιρις σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ως διάδοχος των απόγονων του μεγάλου θεού Ρα εκπολίτισε την Αίγυπτο, οργάνωσε το κράτος της και ανέπτυξε τις επιστήμες και την γεωργία. Στο έργο του τον βοήθησε η Ίσιδα στην οποία άφησε την αντιβασιλεία της Αιγύπτου όταν έφυγε για να εκπολιτίσει και άλλες χώρες. Στην επιστροφή του όμως τον σκότωσε ο Σεθ, τον έκοψε σε κομμάτια, τα έκλεισε σε μια κιβωτό και τα πέταξε στη θάλασσα. Η Ίσιδα και η Νέφθυς μάζεψαν τα κομμάτια του Όσιρη τα ξαναένωσαν και του έδωσαν πάλι ζωή (ο αρχέγονος μύθος της ανάστασης και της αναγέννησης). Ενδιαφέρον έχει στο μύθο ότι ο φαλλός του Όσιρη έμεινε στο Νείλο προφανώς για να ανατροφοδοτεί την καταπληκτική του γονιμότητα.
Η Ίσιδα συνέλαβε τον γιο της Ώρο, όταν με μορφή γερακιού κάθισε πάνω στο νεκρό Όσιρη. Η Ίσιδα αποτελεί υπόδειγμα συζύγου και μητέρας. Φροντίζει τον Όσιρη και τον Ώρο και στη ζωή και στο θάνατο, για αυτό και οι σαρκοφάγοι έχουν τη μορφή μούμιας που αναπαύεται στα φτερά της Ίσιδας.
Η λατρεία όμως της Ίσιδας είχε επισκιάσει αυτή του Όσιρη και εξαπλωνόταν σε όλη την λεκάνη της Μεσογείου. Η Ίσιδα ταυτίζεται με την φοινικική Αστάρτη και εγκαθίσταται στην Βύβλο και στην Κυρηναϊκή.
Με τον Ελληνικό χώρο η Ίσιδα έρχεται σε επαφή μέσω των εμπορικών δεσμών. Με ψήφισμα της βουλής των Αθηναίων επιτρέπεται το 333/2 πχ σε Αιγυπτίους εμπόρους να ιδρύσουν ιερό της Ίσιδας στον Πειραιά. 
Κατά την Ελληνιστική εποχή οι Πτολεμαίοι εξελληνίζουν τον Όσιρη, τον ταυτίζουν με τον Σαράπη και ιδρύουν νέα λατρεία για το θεϊκό ζεύγος Σαράπης (Όσιρης) - Ίσιδα. Η λατρεία των δυο θεών δεν ξεχωρίζεται, σε όλα τα Σαράπεια υπάρχει χώρος για την Ίσιδα. Η λατρεία εξαπλώνεται στον Ελληνικό χώρο με σπουδαιότερο κέντρο λατρείας την Δήλο. Η Ίσιδα ταυτίζεται με την Δήμητρα προστάτιδα της Γεωργίας, αλλά και με την Αφροδίτη, θεά του έρωτα, του γάμου και προστάτιδα των γυναικών.
Στη ρωμαϊκή εποχή η λατρεία των δύο θεών εξαπλώνεται σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου και δύο μεγάλα ιερά ιδρύονται στο Ίσειο της Πομπηίας και στο Benevento.
Δύο ήταν οι μεγάλες γιορτές που είχαν καθιερωθεί προς τιμή της θέας κατά την ρωμαϊκή εποχή: τα Πλοιαφέσια που γιορταζόταν το Μάρτη και κατά τα οποία μεγάλη πομπή κατέληγε στην ακτή όπου έριχναν το πλοίο της Ίσιδας στη θάλασσα για να εγκαινιάσουν τη νέα περίοδο της ναυσιπλοΐας και τα Ίσεια το Νοεμβρη όπου γιορταζόταν η αναζήτηση και εύρεση του Όσιρη, ο θάνατος δηλαδή και η ανάστασή του με χορούς, τραγούδια στους δρόμους και συμπόσια.
Περιγραφή του Αρχαιολογικού χώρου
Πρόκειται για ένα μεγάλο πολυτελές συγκρότημα που περιλαμβάνει το ιερό των Αιγυπτίων Θεών, Βαλάνειο (πολυτελές συγκρότημα λουτρών) και άλλα κτίσματα.
Το ιερό περικλείει τετράπλευρος περίβολος (60,5x64,6μ). Επάλληλοι διάδρομοι οδηγούν σε μία κατασκευή στο κέντρο του πιθανόν βαθμωτή πυραμίδα, διαστάσεων 10x10μ και ύψους 3,5 περίπου μέτρων, στην οποία θα πρέπει να υπήρχε ο ναΐσκος του. Σήμερα σώζονται 3 από τις βαθμίδες της πυραμίδας από πώρινες λιθόπλιθους.
Η είσοδος στο ναό γινόταν από 4 πρόπυλα φρουριακού χαρακτήρα, ένα στο μέσο κάθε πλευράς του περιβόλου σε Βορρά, Νότο, Ανατολή και Δύση. Τα πρόπυλα αποτελούνταν από 2 ορθογώνιους πύργους (5,75x5,6μ) που έχουν κτισθεί με αργούς λίθους και πλίνθους και πιθανόν έφεραν μαρμάρινη επένδυση ανάμεσα στους οποίους υπήρχε η είσοδος.
Κάθε πρόπυλο κοσμούσαν 4 μεγάλα αγάλματα, 2 στην εσωτερική πλευρά και 2 στην εξωτερική έμπροσθεν των πύργων σε ζευγάρια: η θεάΊσιδα ως Δήμητρα ή Αφροδίτη και ο Όσιρης με τη μορφή του Αντίνοου, του νεαρού φίλου του Αυτοκράτορα Ανδριανού που πνίγηκε στο Νείλο. Μέχρι σήμερα 10 από αυτά τα κλασσικής αιγυπτιακής τεχνοτροπίας αγάλματα έχουν έλθει στο φως ενώ γύψινα αντίγραφα τοποθετούνται στον αρχαιολογικό χώρο προσδίδοντας στην αναπαράσταση του χώρου.
Λίγα χιλιόμετρα μακριά στην κοιλάδα της Αυλώνας, στη θέση η μάντρα της γριάς, ο Ηρώδης ο Αττικός διέθετε μεγάλο αγρόκτημα από το οποίο διασώζονται μόνο λείψανα της περίφραξης και ανάγλυφη πέτρα από το τόξο μνημειακής πύλης (φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο του Μαραθώνα).
Βόρεια του λουτρού ανακαλύφθηκε επίσης μεγάλο ορθογώνιο οικοδόμημα.
Ταυτόχρονα, η αποκάλυψη μεγάλου τμήματος ελλειψοειδούς οικοδομήματος (120μ), εσωτερικά του περιφραγμένου χώρου, που συνεχίζει και εσωτερικά της περίφραξης, προσέθεσε νέα στοιχεία για το μέγεθος και τη σπουδαιότητα συνολικά του συγκροτήματος. Πρόκειται πιθανότατα για ιχθυοτροφείο (κάτι που συνηθιζόταν πολύ στις ρωμαϊκές βίλες αλλά είναι σπανιότατο στον Ελλαδικό χώρο) ή για τεχνητή λίμνη αντίγραφο αυτής που είχε η Βίλα του Αδριανού στο Τίβολι.
Τα ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο της Μπρεξίζας εκτίθενται τα περισσότερα στο μουσείο του Μαραθώνα και περιλαμβάνουν:
- - υπερμεγέθη μαρμάρινα αγάλματα της Ίσιδας, ως Δήμητρα με στάχυα και ως Αφροδίτη με 3 μικρά τριαντάφυλλα στο δεξί της χέρι
- - αγάλματα του Όσιρη - Αντίνοου - Σαράπη με την γνωστή ιερατική κίνηση των αιγυπτιακών αγαλμάτων και το επίσημο ένδυμα των Φαραώ
- - μια ακέραιη μαρμάρινη σφίγγα και μία ακόμη κομμένη στα 2 από γκρίζο λίθο
- - υπέρθυρα των πρόπυλων
- - λύχνους της ρωμαϊκής εποχής, εξαιρετικά μεγάλων διαστάσεων, με ανάγλυφες παραστάσεις της Ίσιδας και του Όσιρη και όλοι τους χρησιμοποιημένοι, όπως δείχνουν τα ίχνη αιθάλης
- - νομίσματα της εποχής του Αδριανού αλλά και ένας μικρός θησαυρός, πολύ μεταγενέστερος, με νομίσματα του 4ου και του 5ου μ.X. αιώνα
Διάλυση λόγω ελλείψεως χρημάτων
Οι τοίχοι καταρρέουν. Τα κονιάματα επίσης. Τα μάρμαρα διαλύονται. Τα αναβλύζοντα ύδατα πλημμυρίζουν την περιοχή. Τα σκουπίδια συσσωρεύονται. Και η ανασκαφή έχει μείνει ανολοκλήρωτη. Αιγυπτιακό ιερό στον Μαραθώνα, 2006. Κάποιοι το εγκαταλείπουν στην τύχη του. Το καταδικάζουν σε «εξαφάνιση». Αποκλείουν στο κοινό να το επισκεφθεί. Και βεβαίως στερούν από την Αττική έναν νέο αρχαιολογικό χώρο και από την Ελλάδα σημαντικά μνημεία. Το αιγυπτιακό ιερό στην Μπρεξίζα, όπως είναι η σημερινή ονομασία της περιοχής της πρώην αμερικανικής βάσης, βρέθηκε εκτός του Γ´ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Αρα δεν υπάρχει χρηματοδότηση για να γίνουν τα εντελώς απαραίτητα έργα, τα οποία έχει εγκρίνει το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο του υπουργείου Πολιτισμού. Το πιο πιθανό, επομένως, είναι να ακολουθήσει και αυτός ο αρχαιολογικός χώρος τη μοίρα άλλων, οι οποίοι ελλείψει χρημάτων (ή και ευαισθησίας) αφέθηκαν στο έλεος του χρόνου.
Από τη σωτηρία στην απόρριψη
Πριν από τρία χρόνια όλα ήταν ελπιδοφόρα για το ιερό, το οποίο ίδρυσε ο Ηρώδης Αττικός τον 2ο αιώνα μ.Χ. στην περιοχή Μικρό Ελος (έλος υπάρχει και σήμερα) στον δήμο της αρχαίας Προβαλίνθου. Η ανασκαφή, η οποία είχε αρχίσει συστηματικά από το 2001, είχε φέρει στο φως ένα μοναδικό για τον ελληνικό χώρο κτιριακό συγκρότημα. Ενα ιερό ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, το οποίο είχε ανεγερθεί στη ρωμαϊκή εποχή προς τιμήν αιγυπτιακών θεοτήτων που είχαν προστεθεί στο ελληνικό πάνθεον. Τα γιγαντιαία αγάλματα θεών, που παριστάνουν τον Οσιρι (ή Αντίνοο) και την Ισιδα, υπήρξαν μερικά από τα εντυπωσιακά ευρήματα. Δίπλα στο ιερό είχε ήδη αποκαλυφθεί από ανασκαφή του 1971-1974 ένα βαλανείο (ρωμαϊκά λουτρά) μεγάλης πολυτέλειας. Ενώ ημιτελής έχει απομείνει η ανασκαφή μιας πισίνας, η οποία θεωρείται ότι ήταν ιχθυοτροφείο. Η λύση της ένταξης του έργου, για τη διάσωση των μνημείων αυτών και την ανάδειξή τους, σε κοινοτικό πρόγραμμα χρηματοδότησης θεωρήθηκε η μόνη ενδεδειγμένη.
Η πρόταση υπεβλήθη από την Επιστημονική Επιτροπή Εργου «Ανάδειξη και Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Μαραθώνα» στο υπουργείο Πολιτισμού για ένταξη στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αττικής 2000 - 2006 στην κατηγορία «Ανάδειξη και προβολή τουριστικών, αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων και ενίσχυση της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας» από τις 23 Αυγούστου του 2005. Τώρα όμως όλοι οι ενδιαφερόμενοι γνωρίζουν ότι το έργο, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις, τελικώς απερρίφθη. Ανεπισήμως η αιτιολογία είναι ότι τα διαθέσιμα ποσά εξαντλήθηκαν.
Ασφαλώς πολλά είναι τα επείγοντα αρχαιολογικά έργα για τη χώρα, δεδομένης και της φύσης του αντικειμένου. Το ζήτημα όμως είναι ότι στην προκειμένη περίπτωση το έργο διάσωσης και ανάδειξης του ιερού της Μπρεξίζας είχε αποφασισθεί πριν από το 2004. Ακριβώς με την προοπτική να έχει ολοκληρωθεί ως τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Στην πορεία τέθηκαν άλλες προτεραιότητες. Και τώρα η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Για την Ιστορία επίσης ο προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται σε 984.575 ευρώ.
Πληγωμένο από τον καιρό
Τα υλικά κατασκευής των κτισμάτων τόσο του ιερού όσο και του βαλανείου τα καθιστούν ιδιαίτερα ευπαθή στις καιρικές συνθήκες. Πρόκειται για χυτή ρωμαϊκή τοιχοποιία, η οποία διαβρώνεται εύκολα, έτσι ώστε οι τοίχοι του συγκροτήματος να απειλούνται με κατάρρευση. Πολλά από τα κονιάματα των τοίχων είναι ήδη πεσμένα στο έδαφος, ενώ η ίδια τύχη επιφυλάσσεται και για όσα έχουν απομείνει στη θέση τους.
Η μαρμάρινη επένδυση των διαδρόμων του ιερού καταστρέφεται καθώς οι πλάκες αποκολλώνται από τη θέση τους και σπάνε. Ολόκληρος ο αρχαιολογικός χώρος κινδυνεύει να μετατραπεί σε έλος λόγω των υδάτων της περιοχής, τα οποία επί του παρόντος απομακρύνονται με αντλίες, που πρέπει να λειτουργούν διαρκώς. Λόγω της οργιώδους βλάστησης απαιτείται συνεχής αποψίλωση. Η άμεση γειτνίαση με τη θάλασσα επιβαρύνει την κατάσταση των αρχαίων. Προβλήματα δημιουργούνται από το ρέμα, το οποίο ρέει κατά μήκος της μιας πλευράς του ιερού και σε αυτό καταλήγουν τα λύματα γειτονικού ξενοδοχείου.
Η περίφραξη του αρχαιολογικού χώρου δεν είναι τόσο επαρκής ώστε να μην την παραβιάζουν παράνομοι «επισκέπτες». Αποθήκες δεν υπάρχουν. Τραγελαφική άλλωστε είναι η περίπτωση διάρρηξης από Αθίγγανους μιας αποθήκης η οποία παραχωρήθηκε μέσα στον χώρο της πρώην βάσης, απ' όπου αφαιρέθηκαν όλα τα υλικά τα οποία είχαν αγορασθεί για την κατασκευή μεταλλικού μπελβεντέρε για τη θέαση του αρχαιολογικού χώρου. Οι συγκεκριμένοι διαρρήκτες μάλιστα, για να δείξουν προφανώς ότι δεν είναι αρχαιοκάπηλοι, άδειασαν και πήραν ένα μεταλλικό κουτί, ενώ το περιεχόμενό του, που ήταν όστρακα από την ανασκαφή, το συγκέντρωσαν σε ένα σημείο αφήνοντας επάνω την ταμπέλα που τα συνόδευε.
Χαρακτηριστική πρόγευση για ό,τι μέλλει να συμβεί στο ιερό δίνει το βαλανείο, το οποίο, ενώ ως το 1977 σωζόταν σε άριστη κατάσταση με τη μαρμάρινη επένδυσή του και τα υπόκαυστα στη θέση τους, σήμερα όλα έχουν πάρει αρνητική πορεία, υποκύπτοντας στον χρόνο.
Οι προτάσεις διάσωσης
Βασικό αίτημα είναι η διάσωση των μνημείων και η δυνατότητα για την επίσκεψή του. Με αυτά ως αρχή έγινε αποδεκτή και η πρόταση για τη στερέωση και τη συντήρηση των μνημείων. Η στερέωση των τοίχων και των πυλώνων του ιερού κρίνεται απολύτως απαραίτητη. Επίσης η στερέωση της μαρμάρινης επένδυσης των βαθμίδων και της μαρμάρινης επίστρωσης των πομπικών οδών. Παράλληλο έργο είναι η συγκράτηση των, χρωματιστών μάλιστα, κονιαμάτων στη θέση τους επάνω στους τοίχους, αλλά και η συντήρηση όσων είναι πεσμένα στους διαδρόμους του ιερού. Αντίστοιχες είναι οι εργασίες και για το βαλανείο.
Ως προς την τελευταία ανακάλυψη, την πισίνα-ιχθυοτροφείο, τα προβλήματα είναι διαφορετικά: Το γεγονός ότι ο αγωγός της ΕΥΔΑΠ για τα όμβρια ύδατα, ο οποίος κατασκευάστηκε τελευταία, διασχίζει το μνημείο, ενώ όλος ο χώρος έχει μετατραπεί σε έλος από τα λιμνάζοντα νερά, δίνει πραγματικά την εικόνα της εγκατάλειψης.
Η πρόταση διαμόρφωσης του αρχαιολογικού χώρου περιλαμβάνει επίσης νέα είσοδο από την πλευρά της παραλίας με φυλακείο. Από εκεί ένας διάδρομος επισκεπτών με δύο διακλαδώσεις θα οδηγεί αφενός προς την εξέδρα-μπελβεντέρε για το βαλανείο, αφετέρου προς το ιερό. Τέλος, ακολουθώντας οι επισκέπτες τον παραλιακό πεζόδρομο θα μπορούν να φθάσουν ως τη ρωμαϊκή πισίνα.
Αιγύπτιοι θεοί στην παραλία του Μαραθώνα
Το ιερό έχει τετράγωνο σχήμα διαστάσεων 50x50 μέτρα, διαθέτει περίβολο και επάλληλους διαδρόμους, που καταλήγουν σε βαθμιδωτή πυραμίδα στο κέντρο του. Η είσοδος γινόταν από τέσσερα μνημειώδη πρόπυλα - από ένα στο μέσον κάθε πλευράς - προσανατολισμένα στα σημεία του ορίζοντα. Τα πρόπυλα ήταν ορθογώνιοι μαρμάρινοι πύργοι, ανάμεσα στους οποίους διαμορφωνόταν περίτεχνα η μαρμάρινη είσοδος με κατώφλια, παραστάδες και υπέρθυρα, αλλά και με έναν ανάγλυφο ηλιακό δίσκο. Εντυπωσιακό στοιχείο ήταν σίγουρα τα μαρμάρινα αγάλματα υπερφυσικού μεγέθους - τέσσερα για κάθε πρόπυλο -, εννέα από τα οποία έχουν έρθει στο φως. Είναι η θεά Ισις και ο Οσιρις (ή Αντίνοος), αντίγραφα των οποίων έχουν στηθεί στον αρχαιολογικό χώρο σήμερα δίνοντας μια ιδέα για τις διαστάσεις του ιερού και τη μεγαλοπρέπειά του.
Η πισίνα-ιχθυοτροφείο, ελλειψοειδούς σχήματος, με παχείς τοίχους και ισχυρές αντηρίδες εξωτερικά για την αντοχή της, δεν βρίσκει όμοιό της στην Ελλάδα. Αντίθετα, είναι όμοια με αντίστοιχες σε αρχαίες βίλες της περιοχής της Ρώμης. Η ολοκλήρωση της ανασκαφής της θα μπορούσε να δώσει ένα εντυπωσιακό και μοναδικό μνημείο.
Δορυφορικός Χάρτης
loading...
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου