Τα αρχαία μνημεία του Πειραιά: Προβλήματα και προτάσεις (κείμενο του 2008)

Η παρούσα εργασία σκοπό έχει να επισημάνει τα κυριότερα προβλήματα που 

παρουσιάζουν, όπως και την κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα οι σημαντικότεροι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία του Πειραιά. καθώς και να προτείνει λύσεις εφικτές που θα μπορούσαν να τα αναδείξουν και να βελτιώσουν την εικόνα τόσο των μνημείων, όσο και την συνολική της πόλεως μας.

Εύκολα μπορεί ο καθένας να αντιληφθεί ότι τα αρχαιολογικά μνημεία της πόλης μας – και όχι μόνον – είναι «θύματα» του κακώς εννοούμενου οικονομικού ωφελιμισμού και όχι της άναρχης δόμησης, όπως ίσως αρκετοί πιστεύουν. Επίσης η ανεξήγητη συμπεριφορά του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου που σχεδόν μονίμως γνωμοδοτεί κατά των μνημείων εκδίδοντας αποφάσεις για ισοπεδώσεις, για καταχώσεις και για ανωδομήσεις υπέρ των αρχαίων, ενώ στις λίγες περιπτώσεις που οι αποφάσεις του είναι υπέρ των μνημείων τούτο οφείλεται κατά μείζονα λόγο στις κινητοποιήσεις διάφορων ιδιωτικών συλλόγων και στην ευαισθητοποίηση του κοινού.

Εκείνο που πρέπει να γίνει, όχι μόνο γιατί το οφείλουμε στους προγόνους μας, αλλά γιατί είμαστε οι κληρονόμοι και οι συνεχιστές του σημαντικότερου και μεγαλύτερου πολιτισμού που δημιουργήθηκε από ανθρώπους, είναι να αναστηλώσουμε και να αναδείξουμε αυτά τα μνημεία. Ενέργειες προς αυτήν την κατεύθυνση μπορούν μακροπρόθεσμα πέρα από τα οποιαδήποτε άλλα θετικά αποτελέσματα να επιδράσουν ευεργετικά προπαντός στην παιδεία, αφού η μεν παιδεία προάγει τον πολιτισμό, ο δε πολιτισμός παράγει παιδεία.

Στην έκθεση αυτή δεν συμπεριλαμβάνονται κάποια αρχαία μνημεία της πόλης μας αφού, είτε λόγω της θέσης τους, είτε γιατί τα υπολείμματα είναι πολύ λίγα, οποιαδήποτε επέμβαση για ανάδειξη ή προβολή στο κοινό είναι από ελάχιστη έως αδύνατη.

Έτσι δεν γίνεται αναφορά σε μνημεία όπως ο Φάρος στην είσοδο του Κανθάρου και στον Τάφο του Θεμιστοκλή αμφότερα στην Πειραϊκή Ακτή, αλλά εντός της Ναυτικής Διοίκησης Αιγαίου. Επίσης και για τους ευρισκόμενους σε υπόγεια πολυκατοικιών Νεώσοικους, για το Σηράγγειον, για την Οικία των Διονυσιαστών στα θεμέλια του Δημοτικού Θεάτρου, για τον πύργο της οχύρωσης του ιερού της Μουνιχίας Αρτέμιδος στον Ναυτικό Όμιλο Ελλάδος και για τα σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα στην αυλή του Πανεπιστημίου Πειραιώς τα οποία ευρίσκονται σε καθεστώς «προσωρινής κατάχωσης», καθώς και σε μερικά άλλα «ελάσσονος» σημασίας όπως π.χ. τα ελάχιστα ερείπια από λατομεία και οικίες στον λόφο του Προφήτη Ηλία.

Ασφαλώς και μπορούν να υπάρξουν αλλαγές στην παρούσα πραγματικότητα των μνημείων, οπότε η έκθεση αυτή μπορεί να αναπροσαρμοσθεί. Επίσης αυτό είναι δυνατόν και για παραλήψεις ή και επισημάνσεις που θα μπορούσαν να συμβάλουν θετικά στην κατεύθυνση ανάδειξης των πειραϊκών μνημείων και βεβαίως όχι μόνον αυτών για τα οποία γίνεται λόγος παρακάτω, αλλά και για τα μνημεία εκείνα που για διαφόρους λόγους δεν συμπεριλήφθηκαν. Κάθε καινούργια ιδέα ή πρόταση που οδηγεί στον κοινό σκοπό είναι πάντα ευπρόσδεκτη.

Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς παρά το ότι φιλοξενεί σημαντικότατα ιστορικά εκθέματα της ευρύτερης περιοχής της πόλεως μας, παραμένει υποβαθμισμένο. Αναφέρω παραδειγματικά ότι και μόνον η συλλογή των χάλκινων αγαλμάτων των κλασσικών χρόνων από τον Πειραιά το καθιστούν μοναδικό παγκοσμίως, γεγονός που παραμένει άγνωστο ακόμη και στους δημότες της πόλεως μας.

Δυστυχώς σήμερα το μουσείο δεν είναι επισκέψιμο, παραμένει κλειστό επί δύο έτη. Ο λόγος που παραμένει κλειστό το μουσείο επί τόσο μακρύ χρονικό διάστημα είναι η έλλειψης των κονδυλίων για τις εργασίες της ανακαίνισης του. Η μελέτη ανακαίνισης του μουσείο εκπονήθηκε το 2003, εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τον Φεβρουάριο του 2004 και δημοπρατήθηκε τον Oκτώβριο του 2004. Την 1η Νοεμβρίου εγκαταστάθηκε ο εργολάβος και το μουσείο έκλεισε με αρχικό χρόνο παράδοσης το τέλος Μαρτίου του 2005. Ωστόσο, οι εργασίες σταμάτησαν αφού ο ανάδοχος του έργου ουδέποτε πληρώθηκε.

Όλη αυτή η κατάσταση έχει ως αποτέλεσμα το μουσείο να παραμένει κλειστό και τα μοναδικής αξίας χάλκινα αγάλματα, καθώς και όλα τα εκθέματα του, που φυλάσσονται στους χώρους να αντιμετωπίζουν σοβαρότατους κινδύνους, λόγω των συνθηκών που επικρατούν στις αίθουσες του μουσείου απ΄ όπου έχουν αφαιρεθεί οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, τα στοιχειώδη συστήματα κλιματισμού και οι ψευδοροφές. Η εγκεκριμένη χρηματοδότηση των εργασιών έχει «χαθεί» αδικαιολόγητα μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού και του υπουργείου Oικονομικών. Η διευθύντρια του Μουσείου αρχαιολόγος Νέλλη Αξιώτη αναφέρει σε έγγραφο της προς το ΥΠΠΟ: «Πώς δημοπρατήθηκε το έργο αν δεν είχε εξασφαλισθεί η χρηματοδότηση; Σύμφωνα με τον νόμο, δεν γίνεται καμία ανάθεση έργου αν δεν έχουν εξασφαλισθεί οι πιστώσεις».

Πέρα από τις όποιες ευθύνες που πρέπει να αναζητηθούν και να καταλογισθούν για τους σοβαρότατους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα εκθέματα, εκείνο το οποίο χρήζει άμεσης προτεραιότητας είναι η ασφαλής ολοκλήρωση των εργασιών ανακαίνισης του μουσείου και η παράδοση αυτού στο κοινό σε βραχύ χρονικό διάστημα.

Το θέατρο της Ζέας και τα έργα στον εξωτερικό χώρο του Μουσείου

Το θέατρο της Ζέας που βρίσκεται στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο με το αρχαιολογικό μουσείο είναι των ελληνιστικών χρόνων (2ου αιώνα π.Χ.). Από το θέατρο σήμερα σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση η ορχήστρα και η σκηνή, αντίθετα από το κοίλον του θεάτρου δεν σώζεται τίποτα από τις αλλεπάλληλες σειρές εδωλίων των θεατών.

Παλαιότερα το θέατρο χρησιμοποιείτο για παραστάσεις λαϊκών παραδοσιακών χορών, γεγονός που συνεπάγεται την επιβάρυνση του χώρου του θεάτρου. Μέχρι πριν δύο έτη και ενώ το μουσείο λειτουργούσε, η πρόσβαση του κοινού προς το θέατρο απαγορευόταν.

Γεγονός πάντως είναι ότι υπάρχουν αρκετοί προβολείς και το θέατρο φωτίζεται ικανοποιητικά κατά τις νυκτερινές ώρες. Δεν γνωρίζουμε εάν υπάρχει σκέψη από το ΥΠΠΟ για αναστήλωση και ανάδειξη, όλου ή μέρους του θεάτρου πράγμα που θα ήταν και ευκταίο.

Στον ίδιο χώρο με το θέατρο της Ζέας και πίσω από την σκηνή αυτού, η Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων του ΥΠΠΟ, κατασκευάζει στέγαστρο για την δημιουργία μόνιμης έκθεσης στον υπαίθριο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου. Ποια θα είναι η τελική μορφή της όλης κατασκευής δεν γνωρίζουμε, όμως είναι πολύ θετικό αφού δίνεται η δυνατότητα να εκτεθούν πολλά εκθέματα τα οποία στοιβάζονταν σε αποθήκες μέχρι πρότινος. Ανάλογο έργο έχει γίνει και στα ανατολικά του Βράχου της Ακροπόλεως χωρίς να δημιουργεί προβλήματα αισθητικής στο χώρο.

Το οικοδομικό τετράγωνο του «Ραλλείου Λυκείου» στην πλατεία Τερψιθέας

Πριν από πεντέμισι περίπου χρόνια η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως, στο οικόπεδο που προορίζετο να κτισθεί το Ράλλειο Λύκειο, σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα. Συγκεκριμένα αποκαλύφθηκε κομμάτι της αρχαίας πόλεως του Πειραιώς, το οποίο κατασκευάστηκε με το τέλειο πολεοδομικό και ρυμοτομικό σχέδιο του Ιπποδάμου. Επίσης υπάρχουν άριστες δεξαμενές υδάτων, με φρεάτια περισυλλογής ομβρίων υδάτων, δίκτυο ύδρευσης, αποχετευτικό σύστημα και υπόγεια διακλάδωση με λαξευτούς αγωγούς για το υδραγωγείο της πόλεως.

Η τότε νομάρχης Πειραιώς κ. Μ.Τσανάκη καθώς και το ΚΑΣ συμφώνησαν στην ισοπέδωση του χώρου για να αναγερθεί η Ράλλειος Σχολή, παρότι το έργο αυτό του Ιπποδάμου θεωρείται μοναδικό εύρημα παγκοσμίως με αποτέλεσμα να αντιδράσουν και να διαμαρτυρηθούν τόσο οι κάτοικοι του Πειραιώς, όσο και ξένοι αρχαιολόγοι. Ο χώρος τελικά διεσώθη και η απόφαση ακυρώθηκε χάρη σε μία επιτροπή που συνεστήθη από πολίτες και προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Μέχρι σήμερα δεν έχει ολοκληρωθεί το ανασκαφικό πρόγραμμα, δυστυχώς υπάρχει αδιαφορία και γι’ αυτό το αρχαιολογικό εύρημα. Ο χώρος δεν είναι επισκέψιμος για το κοινό από κοντά και η μόνη δυνατότητα για να το δει κάποιος είναι εξωτερικά απ’ την περίφραξη. Στην πλευρά του τετραγώνου που εφάπτεται με την οδό Περικλέους υπάρχουν συσσωρευμένοι όγκοι χώματος και πετρών (μπάζα), καθώς και σκουπίδια.

Πρέπει οπωσδήποτε να ξεκινήσουν οι ανασκαφικές εργασίες έτσι ώστε να ολοκληρωθούν και να ανακοινωθούν τα τελικά πλέον συμπεράσματα αφού ο χώρος είναι σπουδαίας αρχαιολογικής σημασίας. Παράλληλα ο χώρος πρέπει να διαμορφωθεί έτσι ώστε και επισκέψιμος να είναι, αλλά και να μην επιβαρύνονται τα ευρήματα από την προσέλευση του κοινού. Έτσι και την πολιτιστική μας κληρονομιά προβάλουμε και διαφυλάσσουμε, αλλά και η επιθυμία του πειραϊκού λαού για δημιουργία αρχαιολογικού πάρκου στον χώρο αυτό υλοποιείται.

Οι πύλες του Πειραιά

Ο Αστικός Πυλών

Είναι η παλαιότερη πύλη του Πειραιώς και περικλείεται από τις οδούς Πύλης, Ομ. Σκυλίτση και Κολοκοτρώνη. Σήμερα φαίνονται οι βάσεις των δύο πύργων της πύλης μισοερειπωμένες, όμως η αυλή που σχηματίζεται ανάμεσα τους σύμφωνα με αρχαιολογικές τομές που έχουν γίνει στην περιοχή, βρίσκεται σε άριστη κατάσταση κάτω από το οδόστρωμα. Δυστυχώς η περιοχή στην οποία βρίσκεται σήμερα ο Αστικός Πυλών είναι υποβαθμισμένη με συνέπεια τις περισσότερες μέρες του χρόνου όλος ο χώρος περιμετρικά να είναι καλυμμένος από απορρίμματα, ακόμη δε και στο εσωτερικό του χώρου παρά την περίφραξη και την ένδειξη «αρχαιολογικός χώρος». Σ’ αυτό συνηγορεί και η εμπορική λαϊκή υπαίθρια αγορά (παζάρι) που πραγματοποιείται κάθε Κυριακή στην ανωτέρω περιοχή. Υπάρχουν προβολείς έτσι ώστε το μνημείο να προβάλλεται κατά τις νυκτερινές ώρες, αλλά δεν λειτουργούν ποτέ. Ο χώρος δεν είναι ανοικτός για το κοινό.

Η Διαμέσου Πύλη

Όταν ο Περικλής έκτισε το διάμεσο ή νότιο μακρό τείχος δημιουργήθηκε η ανάγκη για διάνοιξη μιας νέας πύλης πλησίον του Αστικού Πυλώνος, έτσι κατασκευάστηκε η Διαμέσου Πύλη. Η πύλη αυτή έχει αποκαλυφθεί ολόκληρη και είναι άκρως εντυπωσιακή. Και ο χώρος αυτός δεν είναι ποτέ ανοικτός για το κοινό, παρά την ύπαρξη εισόδου σ’ αυτόν από την οδό Ζαννή. Η πρόσβαση προς την είσοδο είναι προβληματική αφού κλείνεται από υπερμεγέθη βαρέλια (!!!), καθώς και από περιττώματα ζώων. Για τον φωτισμό ισχύει ότι και ανωτέρω.

Στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο και παραπλεύρως της πύλης γίνονται αρχαιολογικές ανασκαφές και εργασίες από το ΥΠΕΧΩΔΕ προς διαμόρφωση του χώρου σε αρχαιολογικό πάρκο. Δυστυχώς για το έργο αυτό δεν διαθέτουμε ακόμη αναλυτικές πληροφορίες και ενημέρωση.

Η Πύλη της Ηετιώνειας

Η Ηετιώνεια Πύλη κτίστηκε το 411 π.Χ. για την προστασία της από ξηράς προσπέλασης του λιμανιού. Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του κεντρικού λιμένος του Πειραιώς και στα όρια με τον Δήμο Δραπετσώνος, επάνω στον λόφο Καστράκι. Τον Απρίλιο του 2005 ανακοινώθηκε ότι στον χώρο γίνεται αρχαιολογική ανασκαφή αφού εντοπίστηκαν ίχνη από το Ιερό της Αφροδίτης από τον πρώην έφορο Πειραιώς Γ. Σταϊνχάουερ. Η αποκατάσταση και η ανάδειξη της αρχαίας οχύρωσης στην πύλη της Ηετιωνείας έχει ήδη συντελεστεί. Επίσης η αναστήλωση των δύο πύργων της πύλης έχει ήδη γίνει σε μεγάλο βαθμό και όλος ο αρχαιολογικός χώρος είναι περιφραγμένος.

Όμως δεν είναι επισκέψιμος – προφανώς λόγω της ανασκαφής – και απαιτείται αρκετός χρόνος ακόμη ώστε να διαμορφωθεί ο όλος χώρος και να καταστεί προσβάσιμος. Για την πορεία των έργων δεν έχουμε κάποια νέα πληροφόρηση καθώς και για την διαμόρφωση της ευρύτερης περιοχής, αφού ως γνωστόν αποτελεί μέρος της βιομηχανικής ζώνης της πόλεως.

Τα τείχη του Πειραιώς

Το Κονώνειο Τείχος της Πειραϊκής Ακτής

Κατά μήκος της Πειραϊκής Ακτής σώζεται σήμερα ένα μέρος του τείχους περίπου 2,5 χλμ. όπως κτίσθηκε το 394 π.Χ. από τον Κόνωνα. Σώζονται επίσης 22 πύργοι από την αρχική οχύρωση, πολλοί δε είναι αναστηλωμένοι. Το πρόβλημα στην περίπτωση αυτή έγκειται στο ότι ένα μέρος των τειχών της ακτής είναι επιχωματωμένα, καθώς και ένας πύργος. Τα ανωτέρω ήταν ορατά μέχρι την περίοδο της “επταετίας” οπότε έγινε και η επιχωμάτωση. Κατόπιν πάνω στα επιχωματωμένα αρχαία αναπτύχθηκε επιχειρηματική δραστηριότητα (καφετέριες και εστιατόρια).

Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο στην μελέτη ανάπλασης για την ακτή Θεμιστοκλέους και την ανάδειξη του Κονώνειου Τείχους που κατέθεσε η Αρχαιολογική Εφορεία του Πειραιά και ο τότε διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου του Πειραιά ανταποκρίθηκε θετικά. Ο συγκεκριμένος χώρος έχει χαρακτηρισθεί ως αρχαιολογικός από το ΥΠΠΟ, αλλά και από τον Δήμο Πειραιώς.

Το Συμβούλιο της Επικρατείας με τελεσίδικη απόφαση του (618/2004) έκρινε ότι “η ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων επί ή πλησίον του αρχαιολογικού χώρου, προσκρούει στο δημόσιο συμφέρον και δεν είναι ανεκτή, γιατί επιφέρει έμμεση ή και άμεση βλάβη στο αρχαίο”. Ο υφυπουργός Πολιτισμού, είχε διαβεβαιώσει ότι: “Βασικός στόχος του ΥΠΠΟ είναι η απομάκρυνση των επιχωματώσεων του Κονώνειου τείχους και ανάδειξη αυτού. Ο σεβασμός προς την πολιτιστική μας κληρονομιά, το περιβάλλον αλλά και η επιθυμία των κατοίκων του Πειραιά συμπορεύονται με τον νόμο και τις αποφάσεις των δικαστηρίων. Η κατάσταση αυτή δεν μπορεί να διαιωνίζεται, η απομάκρυνση των επιχωματώσεων από το Κονώνειο Τείχος ώστε να αποκαλυφθεί η αρχαία οχύρωση στο σημείο εκείνο και η αποκατάσταση του είναι αναγκαία, αφού η πειραϊκή ακτή είναι χαρακτηρισμένη ως μνημείο και τα μνημεία δεν καταχώνονται.

Το Χερσαίο Βόρειο Τείχος του Θεμιστοκλή

Το τείχος αυτό άρχισε να κτίζεται από τον Θεμιστοκλή το 483 π.Χ. Το μοναδικό διασωζώμενο ελάχιστο μέρος του Θεμιστόκλειου Τείχους επί της οδού Κόδρου που βρίσκεται ανάμεσα στις δύο πύλες, αφού το μεγαλύτερο μέρος του έχει πλέον χαθεί, αποτελεί σημαντικό αρχαιολογικό μνημείο. Ο φωτισμός του είναι ασήμαντος και επειδή βρίσκεται πλησιέστερα προς τον Αστικό Πυλώνα έχει δυστυχώς και αυτός όμοια χρηστικότητα, δηλαδή σκουπιδότοπος. Επιβαρυντικό επίσης για το τείχος είναι και το ότι κατά μήκος των πλευρών του λειτουργούν καταστήματα γρήγορης εστίασης και καφετέριες.

Οι δύο πύλες, δηλαδή ο Αστικός Πυλών και η Διαμέσου Πύλη μαζί με το τμήμα του βόρειου χερσαίου τοίχους αποτελούν ενιαίο σύνολο, χωρίζονται όμως μεταξύ τους από παλαιές οικοδομές οι περισσότερες εκ των οποίων είναι κενές. Εδώ θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα μεγάλο αρχαιολογικό πάρκο εάν απαλλοτριωνόταν τα κτίσματα της περιοχής και γίνονταν οι ενδεδειγμένες αναστηλωτικές εργασίες για την αποκατάσταση του χώρου στην μορφή που είχε στην αρχαιότητα, όσο αυτό είναι δυνατόν, το οποίο θα άλλαζε την σημερινή μίζερη εικόνα των εισερχομένων στην πόλη μας από την Αθήνα ή το Φάληρο δίνοντας στον επισκέπτη την εικόνα του Πειραιά των κλασικών χρόνων στη συγκεκριμένη τοποθεσία.

Νότιο Μακρό ή Διάμεσο Τείχος

Από τα Μακρά Τείχη του Πειραιά σήμερα το Βόρειο Μακρό Τείχος που κατασκεύασε ο Κίμων το 460 π.Χ. βρίσκεται κάτω από την οδό Πειραιώς. Αντίθετα από το Νότιο Μακρό ή Διάμεσο Τείχος που κατασκεύασε ο Περικλής το 446/5 π.Χ. και ήταν παράλληλο με το Βόρειο υπάρχουν κάποια τμήματα που είναι ορατά. Δύο τέτοια τμήματα βρίσκονται στο Ν. Φάληρο, το ένα είναι στη γωνία των οδών Σουλτάνη και Εμμανουηλίδη και το άλλο βρίσκεται στην οδό Κανελλοπούλου.

Το πρώτο είναι ένα πάρα πολύ μικρό κομμάτι, τελείως παραμελημένο και χρησιμεύει για σκουπιδότοπος των περαστικών και των κατοίκων. Το δεύτερο είναι ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι του τείχους, είναι όμως περίκλειστο από τις παρακείμενες οικοδομές ενώ η επί της οδού πλευρά από όπου είναι και η είσοδος του χώρου είναι φραγμένη με τοίχος και κιγκλίδωμα που δεν επιτρέπουν την θέαση στον εσωτερικό χώρο. Ο χώρος δεν είναι επισκέψιμος για το κοινό, είναι ανεκμετάλλευτος και δίνει την εντύπωση εγκαταλείψεως. Αυτό οφείλεται στο ότι η θέση που βρίσκεται το τείχος αφ΄ενός είναι βιομηχανική περιοχή και αφ΄ετέρου στην ύπαρξη των προσφυγικών πολυκατοικιών. Με τις κατάλληλες εργασίες θα μπορούσε τουλάχιστον να γίνει δυνατή από το μέρος του δρόμου η θέαση του μνημείου, το οποίο παραμένει άγνωστο στον πειραϊκό λαό.

Ένα άλλο τμήμα του Νότιου Μακρού Τείχους βρίσκεται πλησίον του Ηλεκτρικού σταθμού του Μοσχάτου. Πρόκειται για την βάση ενός πύργου του τείχους. Και αυτό το μνημείο είναι εγκαταλελειμμένο, δεν φέρει καμία ένδειξη περί τίνος πρόκειται με αποτέλεσμα καθώς είναι εκτεθειμένο να έχει υποστεί μεγάλη φθορά. Εκείνο που θα μπορούσε να γίνει εδώ είναι καθαρισμός και περίφραξη του χώρου και έπειτα ευκρινής σήμανση.

Ο αρχαίος ναύσταθμος και τα έργα στην Μαρίνα Ζέας

Το καλοκαίρι του 2004 το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Δανίας ανακοίνωσε ότι στη Μαρίνα Ζέας στο Πασαλιμάνι εντόπισε τον Αρχαίο Πολεμικό Ναύσταθμο, όπου ελλιμενίζονταν οι τριήρεις του Αθηναϊκού στόλου, σε βάθος το πολύ δύο μέτρων, ενώ πολλοί πίστευαν ότι είχε εξαφανιστεί. Η ανακάλυψη αυτή θεωρήθηκε παγκοσμίου ενδιαφέροντος.

“Στρέμματα ολόκληρα από νεώσοικους βρίσκονται στο Πασαλιμάνι, το οποίο πρέπει οπωσδήποτε να διαφυλαχθεί ως μνημείο της ναυτικής δύναμης της Αθήνας” δήλωσε ο τέως προϊστάμενος της Β’ Εφορείας Αρχαιοτήτων Γ. Σταϊνχάουερ. Σύμφωνα με τον Έλληνα αρχαιολόγο Ι.Τριανταφυλλίδη που έλαβε μέρος στις υποβρύχιες έρευνες μέχρι σήμερα έχουν εντοπισθεί 4 έως 5 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, ενώ η συνολική έκταση του ναυστάθμου υπερβαίνει τις 100.000 τ.μ.

Τα προβλήματα όμως ξεκινούν όταν μία ιδιωτική εταιρεία ανέλαβε ύστερα από διαγωνισμό την εκμετάλλευση της Μαρίνας Ζέας για 45 χρόνια. Πρόκειται για την περιοχή που ξεκινά από την πλατεία Aλεξάνδρας μέχρι τη Mαρίνα Zέας, που στο μέλλον θα χρησιμοποιείται για ελλιμενισμό ιδιωτικών σκαφών αναψυχής. Η εταιρεία αυτή σχεδιάζει να κατασκευάσει δύο πλωτές προβλήτες μήκους 400 μέτρων που θα περνούν μέσα από το Πασαλιμάνι. Αυτό βέβαια θα είναι καταστροφικό για τα αρχαιολογικά ευρήματα και γενικότερα για το περιβάλλον.

Η μελέτη για την επέκταση αυτή εγκρίθηκε από το ΚΑΣ σε βάρος των αρχαιοτήτων, οι οποίες θα εξακολουθήσουν να παραμένουν εγκλωβισμένες στον βυθό της θάλασσας. Το ΚΑΣ δεν πείστηκε ούτε από την άποψη που κατέθεσε ο τέως προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γ.Σταϊνχάουερ, ούτε από τους υπερασπιστές των αρχαίων (επιτροπές πολιτών) για την ανάγκη προστασίας των νεώσοικων του Πειραιά με την αποφυγή οποιονδήποτε εγκαταστάσεων και την ανάδειξή τους. Η κυβέρνηση της NΔ είναι και αυτή υπεύθυνη, αφού το YΠEXΩΔE υπέγραψε την περιβαλλοντική μελέτη με την οποία εγκρίθηκαν τα έργα. Επίσης συνυπέγραψαν τα υπουργεία Tουρισμού, Nαυτιλίας και Πολιτισμού. O κ. Γ.Σουφλιάς μάλιστα είχε δεσμευτεί προεκλογικά ότι δεν θα δώσει την υπογραφή του, αλλά υπαναχώρησε.

Σε ποιο βαθμό έχουν προχωρήσει τα έργα και ποια είναι η εξέλιξη του όλου ζητήματος σήμερα δεν γνωρίζουμε, αφού εκκρεμούσε και προσφυγή των κατοίκων στο Συμβούλιο Επικρατείας. Η ματαίωση των εργασιών, η προστασία και η ανάδειξη του Αρχαίου Ναυστάθμου από τον υποθαλάσσιο χώρο της Μαρίνας Ζέας, εφ’ όσον αυτή είναι δυνατή κατά τους ειδικούς επιστήμονες είναι χρέος όλων μας και αποτελεί επιτακτική ανάγκη.

Η Σκευοθήκη του Φίλωνος

Η Σκευοθήκη του Φίλωνος συγκαταλεγόταν στα πιο θαυμαστά έργα του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Ο Πλίνιος μάλιστα την κατατάσσει ανάμεσα στα θαύματα της εποχής του από αρχιτεκτονική άποψη. Οι διαστάσεις της ήταν 130 x 18 μέτρα. Κτίστηκε από τον Φίλωνα στα μισά περίπου του 4ου αιώνα π.Χ. για να καταστραφεί αργότερα από τον Σύλλα. Η σκευοθήκη βρέθηκε τυχαία το 1988, συγκεκριμένα σε οικοδομικές εργασίες στην οδό Υψηλάντου 170 στο Πασαλιμάνι βρέθηκε η βόρεια πλευρά της. Αργότερα ένα άλλο τμήμα της ανασκάφηκε και είναι σήμερα κάτω από το οδόστρωμα της οδού Β’ Μεραρχίας.

Σήμερα το μόνο που μπορούμε να δούμε από την σκευοθήκη είναι ένα πολύ μικρό μέρος από την βόρειο πλευρά της και την είσοδο της που βρίσκονται στον ακάλυπτο χώρο της πολυκατοικίας επί της προαναφερομένης οδού. Επειδή πρόκειται για έργο μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας εκείνο που θα έπρεπε να γίνει είναι η σκευοθήκη να ανασκαφεί, να αναδειχθεί και να αναστηλωθεί καθ΄όλο το μήκος και πλάτος αυτής. Για να γίνει αυτό χρειάζονται ριζοσπαστικά μέτρα. Η λύση λοιπόν είναι άμεση απαλλοτρίωση και αποζημίωση των ιδιοκτητών των κατοικιών, ώστε βάση προγράμματος που θα εκπονηθεί από ειδικούς να αρχίσουν ο εργασίες.

Να σημειωθεί δε, ότι γνωρίζουμε απόλυτα χάρη σε φιλολογικές πηγές που διεσώθησαν τα αρχιτεκτονικά σχέδια της και την ακριβή της κατασκευή, πράγμα βέβαια σπάνιο αφού για τα περισσότερα μνημεία τέτοια στοιχεία εκλείπουν. Επειδή το όλον έργο μπορεί να φαντάζει εξωπραγματικό ως προς το μέγεθος, αλλά και ως προς τις οικονομικές αποζημιώσεις θέλω να τονίσω ότι όχι μόνο είναι εφικτό, αλλά υπάρχει και ανάλογο προηγούμενο και μάλλον μεγαλύτερο στην ιστορία των ανασκαφών και αναστηλώσεων και πραγματοποιείται σήμερα.

Συγκεκριμένα αναφέρομαι στο αρχαίο θέατρο της Λάρισας, όπου αφού εντοπίστηκε στην συνέχεια απαλλοτριώθηκαν και κατεδαφίστηκαν πολλά κτίσματα και πολυκατοικίες ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι το 2000 ξηλώθηκε ολόκληρος ο δρόμος που περνούσε πάνω από το θέατρο και κάλυπτε ένα σημαντικό τμήμα του. Σήμερα δε οι εργασίες αναστήλωσης του προχωρούν κανονικά. Φυσικά πρέπει να υπάρχει και η βούληση από όλους τους αρμόδιους φορείς για να πραγματοποιηθεί κάτι ανάλογο και στον Πειραιά.

Πιστεύω ότι λόγω της αξίας της Σκευοθήκης του Φίλωνος, ένα έργο σαν και το προτεινόμενο που η πολιτιστική του σημασία είναι τεράστια, η δε καλλιτεχνική και ιστορική ανεκτίμητη το οφείλουμε όχι μόνο στον Πειραιά, αλλά σε όλη την Ελλάδα.

Το οικοδομικό τετράγωνο της Ρωμαϊκής εποχής

Πρόκειται για το αρχαιολογικό πάρκο που περικλείεται από τις οδούς Ηρώων Πολυτεχνείου – Φιλελλήνων – Λεωσθένους – Σκουζέ. Υπάρχουν τα υπολείμματα από οικίες της Ρωμαϊκής εποχής καθώς και καταστημάτων. Εδώ ο χώρος μπορούμε να πούμε ότι είναι καθαρός και ο φωτισμός αρκετά ικανοποιητικός. Η επίσκεψη εσωτερικά δεν είναι δυνατή, αλλά η θέαση από την εξωτερική περιμετρική περίφραξη του χώρου είναι πάρα πολύ καλή.

Επειδή ο χώρος παραμένει για χρόνια ανεκμετάλλευτος και λόγω του ότι βρίσκεται πλησίον του κέντρου της πόλης, θα ήταν ίσως δυνατόν σε ένα σημείο του οικοπέδου να κατασκευαστεί μία οικία σύμφωνα με την αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική, τόσο εξωτερικά, όσο και εσωτερικά ώστε να καταστεί επισκέψιμη. Αυτό εκτός του ότι θα αποτελούσε αξιοθέατο για τους περιηγητές (τουρίστες) της πόλης μας, θα μπορούσε να έχει και εκπαιδευτικό χαρακτήρα για τους μαθητές.

pneymatiko